Dali'nin "Guillaume Tell'in yaşlılığı'' adlı eserinde ortada Lenin ve hemen sağında profilden çizilmiş Hitler.
Dali sürrealizminin Breton bidirisine aykırılığından daha da önemlisi Dali’nin siyasi eğilimleriydi. Dali’nin seçkinleri, hiyerarşik yapıları kollayan, törenleri, ritüelleri, toplu ayinleri, debdebeyi sürekli gündemde tutan, kalabalık şenlikleri gözeten, haşmetli ordulara meraklı rejimleri destekleyen tavrını anlayamıyorlardı.
Monarşi ve totaliter rejimler demokrasilerden daha görkemlidir.Dali,sürrealizmin de bu tür siyasal rejimlerin büyüsüyle donanmasını istiyordu.Solun,yalnızca adaletsiz gelir dağılımının toplumun alt katmanlarına olumsuz etkileriyle ilgilenmesini yavan buluyor;”Çok zengin insanlar beni hep etkilemiştir.Port Lligat’taki balıkçılar gibi çok yoksul insanlar da aynı ölçüde ilgimi çekmiştir;ama ortalama insanlara hiç ilgi duymuyorum” diyordu.
Sürrealistler,görkemli rejimlere olan saplantısı nedeniyle Dali’nin o güne dek yaptığı resimlerde Hitler’in hoşuna gidebilecek öğeleri bulmaya çalışıyorlardı.Sözgelimi,”Narkissos’un Başkalaşımı(1937),Filleri Yansıtan Kuğular(1937),Homeros’un Yüceltilmesi(1944)” gibi resimlerde rakibsiz olma,büyüklük kuruntusu,Wagner’cilik,Bosh’çuluk gibi Hitler’in ilgisini çekebilecek öğler vardı.
Dali Hitler için şunları söylüyordu;”Hitler’in yumuşak,etli sırtından etkilendim.Üniforması öylesine sıkı sarıyordu ki sırtını,kemerinden omzuna uzanan meşin kuşağı betimlemeye başladığımda,o askeri ceketin içinde sıkışmış yumuşak Hitler teni beni katlanılamaz ve Wagnerce bir çoşkuya taşıdı.Yüreğim küt küt atıyordu.Öyle bir şeydi ki sevişirken bile hiç böyle heyecanlanmadım.Hitler’in Mazoşist yönü ilgimi çekiyordu.Büyük bir savaş başlatıp sonra o savaşı kahramanca bitirme saplantısı bir anlamda,o dönemler bizim toplulukça da onaylanan bir actes gratuits içine girmek üzereydi.Hitler’in mistisizmini sürrealist bir açıdan görmekteki kararlığım ve sürrealizmde var olan sadistik öğeye dinsel bir anlam yüklemem Breton ve arkadaşlarıyla sürtüşmeme yol açtı.”
Dali’nin sırt takıntısı çocukluk düşlerinde canlandırıp adını ”Galuchka” koyduğu ”Ampurdanlı Kız(1926)” dan kaynaklanıyordu.Birkaç yıl sonra Dali portresini yaptığı sürrealist kuramcı Paul Eluard’ın karısı Gala’yı baştan çıkararak onunla evlendi.Çünkü Gala neredeyse ismiyle beraber Ampurdanlı Kız’ın ete kemiğe bürünmüş haliydi.Resimlerinde çizip durduğu kadının sırtına sahipti.Resimlerinden birine ”Galarina” adını verdi.Çünkü Raphael için ”La Fornarina” neyse Gala da Dali için oydu.Gala için şunları söylüyordu:”Hala bir çocuğun tenini aşıyor.Omuzları,kürekleri tıpkı bir ergeninki gib sımsıkı,atletik bir gerginliğe sahip.Oysa sırtının bele yakın yerleri kesinlikle kadınsı ve belirgin;gövdesinin bildiğini okuyan,kıpır kıpır,gururlu inceliği ile duyarlı kalçaları arasında alabildiğine uzanan fidan gibi bir çizgi oluşturuyor.Belinin olağanüstü inceliği kalçalarının daha çok dikkat çekmesine,daha çok istek uyandırmasına yol açıyor.”
İlerleyen yıllarda ”karım çıplak kendi tenini merdivene ,bir sütunun üç omuruna,gökyüzüne ve bir yapıya dömüşmesini seyrediyor,Dali çırlçıplak ve çok çok uzakta güneşin arkasındaki Gala’ya şafağı göstermek için bulut biçimli altın postu eliyle çekiyor,Yirmi metre derinlikte Abraham Lincoln’ın portresine dönüşen Akdeniz’i seyreden Gala,Gala’ya Venüs’ün doğuşunu göstermek için Akdeniz’in derisini kaldıran Dali,Altı gerçek aynadan geçici olarak yansıyan altı kornea görüntüsünde sonsuzlaştırılan Gala’yı arkasından betimleyen Dali’nin arkadan görünüşü” gibi resimlerde Gala’yı çıplak olarak sırtından resmetmiştir.Dali açıkça Gala’nın sırtının cinsel çekiciliği ile Hitler’in sırtından görünüşü arasında ilşki kuruyor,Hitler’in toplama kamplarındaki güç gösterisini sadizmin sürrealizme yaptığı katkı olarak değerlendiriyordu.
Gala ”seni diri diri yerler küçüğüm”sözleriyle Dali’yi uyardı.Eski kocası Paul Eluard’ın çevresini çok iyi tanıyordu.Nitekim Dali sürrealist mahkeme önünde ifade vermeye çağrıldı.Toplantıya hasta olduğu gerekçesiyle ağzında dereceyle,kat kat kazaklar giyerek gitti.Breton suçlamaları okurken Dali sık sık ateşine bakıyordu.Derken karşı saldırıya geçti ve üstündeki giysileri tek tek çıkarmaya başladı.Soyundukça önceden hazırladığı anşaşılan bir konuşmayla arkadaşlarına Hitler saplantısının siyasal içerikli değil paranoyak kökenli olduğunu anlatmaya çalışıyor,Nazi olmasının olanaksızlığını vurguluyordu.Çünkü Hitler Avrupa’yı ele geçirecek olursa tıpkı Almanya’da Entartte(yoz) oldukları gerekçesiye yok ettiği sanatçılar gibi ilk önce Dali çin bir tehlike oluşacaktı.Üstelik Guillame Tell’in yaşlılığı resminde Hitler’i kadınsı ve kaçık olarak götermesi nazilerin onu suçlaması için yeterdi.Freud ile Einsten’ı Almanya’dan kaçırmasıyla birlikte doruğuna çıkan Hitler saplantısı,yalnızca kendi korkuları ve onun taşıdığı benzeri görülmemiş felaket gücü nedeniyleydi.”Bana kalıra Hitler’in dört taşağı var ve sünnet derisi de altı kat” dediği bölüme geldiğinde Breton öfkeyle haykırdı:”Bu Hitler zırvalarınla sinirlerimizi daha ne kadar zorlayacaksın?”Dali’nin cevabı ise ”bu gece düşümde seninle seviştiğimi görürsem yarın ilk işim en iyi pozisyonlarımızı bütün ayrıntılarıyla resme geçirmek olacak”oldu.
”Hitler faşizmine ılımlı yaklaşımıyla gösterdiği karşı devrimci tavırla ilgili olarak birçok kez suçlu bulunan Dali’nin faşist eğilimleri nedeniyle sürrealizmden uzaklaştırılmasını öngören biz aşağıda imzası bulunanlar…”-Sürrealist mahkeme kararından -(1)
Kenan Böğürcü-24.02.2012
***
1-Bu yazının hazırlanmasında geniş olarak Gilles Neret’in ”Dali” adlı çalışmasından faydanılmıştır.
Etiketler: kenan böğürcü
Son Yorumlar